Στα τέλη Οκτωβρίου, ξαφνικές πλημμύρες κατέστρεψαν την περιοχή της Βαλένθια της ανατολικής Ισπανίας. Σε ορισμένα μέρη, η βροχή ενός έτους έπεσε μέσα σε λίγες ώρες. Τουλάχιστον 221 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και τουλάχιστον 5 αγνοούνται.
Είναι ο μεγαλύτερος κατακλυσμός της Ισπανίας από το 1982, όταν χείμαρροι έπληξαν την ίδια περιοχή καθώς και την οροσειρά των Πυρηναίων. Αυτά τα γεγονότα με ώθησαν να μελετήσω τις πλημμύρες: πώς προκύπτουν και πώς να μετριαστούν οι καταστροφικές επιπτώσεις τους στους ανθρώπινους οικισμούς.
Επειδή η κλιματική αλλαγή είναι πιθανό να κάνει τις ξαφνικές πλημμύρες πιο συχνές και έντονες, είναι καιρός οι κυβερνήσεις και οι κοινότητες να ενισχύσουν τα συστήματά τους για προβλέψεις, προειδοποίηση των ανθρώπων και αντίδραση σε πλημμύρες.
Γιατί είναι προς το συμφέρον των πλουσίων χωρών να χρηματοδοτούν τη χρηματοδότηση για το κλίμα
Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσετε ότι αυτά δεν είναι απροσδόκητα γεγονότα. Η λεκάνη της Μεσογείου δεν είναι ξένη στις έντονες βροχοπτώσεις. Εκεί συγκλίνουν μάζες αέρα που μεταφέρουν υγρασία από τον Ατλαντικό Ωκεανό και τις υποτροπικές περιοχές. Και το νερό εξατμίζεται από τη ζεστή θάλασσα. Όλος αυτός ο υγρός αέρας, που αναγκάζεται να ανέβει, παγιδεύεται από τα γύρω βουνά — προκαλώντας καταιγίδες και έντονους πλημμύρες σε μικρές περιοχές. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, οι συχνές ξαφνικές πλημμύρες έχουν σημαδέψει το τοπίο, σκαλίζοντας πολλούς βραχείς, απότομους, παροδικούς ποταμούς.
Αλλά τώρα, η Μεσόγειος Θάλασσα γίνεται θερμότερη – η επιφάνειά της έφτασε σε μια μέση ημερήσια θερμοκρασία ρεκόρ 28,9 °C τον Αύγουστο. Αυτό δημιουργεί επιπλέον υγρασία και εντείνει τις βροχές. Η κλιματική αλλαγή αύξησε τις βροχοπτώσεις που καταγράφηκαν σε ολόκληρη την Ισπανία στις πλημμύρες του Οκτωβρίου (Δ. Φαράντα et al. Προεκτύπωση στο Zenodo https://doi.org/nsp9; 2024).
Ωστόσο, κτίρια – συμπεριλαμβανομένων πολλών με υπόγεια επιρρεπή σε πλημμύρες – εξακολουθούν να κατασκευάζονται κοντά σε χειμάρρους.
Τα προληπτικά μέτρα μπορούν να βοηθήσουν. Μετά από μια μεγάλη πλημμύρα το 1957, για παράδειγμα, ο ποταμός Túria, που διαρρέει τη Βαλένθια, εκτράπηκε για να διέλθει από ένα τσιμεντένιο κανάλι στα περίχωρα της πόλης. Αυτό περιείχε εν μέρει το νερό και περιόρισε τον αριθμό των θανάτων και τις ζημιές που προκλήθηκαν από τον πλημμύρα του Οκτωβρίου. Όμως τέτοιες δομικές παρεμβάσεις δεν επαρκούν. Και μπορούν να θέσουν τους ανθρώπους σε κίνδυνο μέσω του «φαινόμενου αναχώματος» — η κατασκευή υποδομής αντιπλημμυρικής προστασίας δίνει στους κατοίκους μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας και τους δελεάζει να μετακινηθούν σε περιοχές που είναι επιρρεπείς στις πλημμύρες.
Καταιγιστικές πλημμύρες: γιατί περισσότερες από αυτές καταστρέφουν τις πιο ξηρές περιοχές του κόσμου;
Οι «λύσεις που βασίζονται στη φύση» είναι επίσης κρίσιμες και θα πρέπει να διερευνηθούν στην περιοχή της Βαλένθια. Το να επιτραπεί σε μη κατοικημένες περιοχές να πλημμυρίσουν ελεύθερα, για παράδειγμα, μπορεί να μετριάσει την πίεση στις αστικές ζώνες. Τα νερά των πλημμυρών μπορούν επίσης να εκτραπούν σε υγροτόπους. Η πόλη Paraty της Βραζιλίας μείωσε τους κινδύνους πλημμύρας βελτιώνοντας τις συνδέσεις μεταξύ των υδάτινων σωμάτων σε αστικά πάρκα, λίμνες, ποτάμια, πλημμυρικές πεδιάδες και αποθηκευτικούς χώρους για να περιορίσει και να διασκορπίσει τις υπερβολικές ροές.
Οι καταιγίδες και οι κατακλυσμοί είναι τοπικά μετεωρολογικά φαινόμενα — μπορούν να προβλεφθούν, αν και με πολλές αβεβαιότητες. Οι προβλέψεις πρέπει να βελτιωθούν. Οι παρατηρήσεις με ραντάρ και δορυφόρους, με τη βοήθεια εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, μπορούν να βοηθήσουν τους μετεωρολόγους να παρακολουθούν την εμφάνιση έντονων βροχοπτώσεων.
Για τις προβλέψεις πλημμυρών, οι μετεωρολογικές προβλέψεις πρέπει να ενσωματωθούν με τις υδρολογικές. Αυτό απαιτεί στενή συνεργασία μεταξύ μετεωρολογικών και υδρολογικών υπηρεσιών. Για μικρές λεκάνες με ταχεία απορροή, όπως αυτές στη Βαλένθια, είναι απαραίτητο να παρακολουθούνται στενά οι βροχοπτώσεις και τα επίπεδα του νερού.
Οι ειδοποιήσεις είναι ζωτικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση του αριθμού των θανάτων και του ύψους των ζημιών. Οι ξαφνικές πλημμύρες είναι θανατηφόρες επειδή αυξάνονται τόσο γρήγορα: οι άνθρωποι έχουν, στην καλύτερη περίπτωση, λίγες ώρες για να φτάσουν σε ασφαλές έδαφος. Και εκεί απέτυχε το σύστημα της Βαλένθια.
