Σταματήστε την εξαφάνιση εκατομμυρίων ερευνητικών εργασιών τώρα

Εκατομμύρια ερευνητικά άρθρα απουσιάζουν από μεγάλα ψηφιακά αρχεία. Αυτή η ανησυχητική διαπίστωση, η οποία Φύση που αναφέρθηκε νωρίτερα φέτος, αποκαλύφθηκε σε μια μελέτη του Martin Eve, ο οποίος σπουδάζει τεχνολογία και εκδόσεις στο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Η Eve δειγμάτισε περισσότερα από επτά εκατομμύρια άρθρα με μοναδικά αναγνωριστικά ψηφιακών αντικειμένων (DOI), μια σειρά χαρακτήρων που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση και τη σύνδεση με συγκεκριμένες δημοσιεύσεις, όπως επιστημονικά άρθρα και επίσημες εκθέσεις. Από αυτά, διαπίστωσε ότι περισσότερα από δύο εκατομμύρια «έλλειπαν» από τα αρχεία — δηλαδή, δεν διατηρήθηκαν σε μεγάλα αρχεία που διασφαλίζουν ότι η λογοτεχνία μπορεί να βρεθεί στο μέλλον (βουλευτής Εύα J. Libr. Sch. Commun. 12eP16288; 2024).

Η Eve, η οποία είναι επίσης προγραμματίστρια έρευνας στο Crossref, έναν οργανισμό που καταγράφει DOI, πραγματοποίησε τη μελέτη σε μια προσπάθεια να κατανοήσει καλύτερα ένα πρόβλημα για το οποίο οι βιβλιοθηκονόμοι και οι αρχειονόμοι γνώριζαν ήδη — ότι αν και οι ερευνητές παράγουν γνώση με πρωτοφανή ρυθμό, δεν είναι αναγκαστικά αποθηκεύεται με ασφάλεια για το μέλλον. Ένας παράγοντας που συμβάλλει είναι ότι δεν επιβιώνουν όλα τα περιοδικά ή οι επιστημονικές εταιρείες στο διηνεκές. Για παράδειγμα, μια μελέτη του 2021 διαπίστωσε ότι η έλλειψη ολοκληρωμένης και ανοιχτής αρχειοθέτησης σήμαινε ότι 174 περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης, που κάλυπταν όλα τα κύρια ερευνητικά θέματα και γεωγραφικές περιοχές, εξαφανίστηκαν από τον Ιστό τις δύο πρώτες δεκαετίες αυτής της χιλιετίας (Μ. Λαάκσο et al. J. Αναπλ. Inf. Sci. Τεχνολ. 721099-1112; 2021).

Εκατομμύρια ερευνητικές εργασίες κινδυνεύουν να εξαφανιστούν από το Διαδίκτυο

Η έλλειψη μακροπρόθεσμης αρχειοθέτησης επηρεάζει ιδιαίτερα τα ιδρύματα σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, τα λιγότερο εύπορα ιδρύματα σε πλούσιες χώρες και τα μικρότερα περιοδικά με περιορισμένους πόρους παγκοσμίως. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν ερευνητές, ιδρύματα και κυβερνήσεις έχουν λάβει πλήρως υπόψη το πρόβλημα. «Η διατήρηση είναι ένα ζήτημα και είναι ένα ζήτημα που όλοι επισημαίνουν, αλλά δεν είναι εύκολο να λυθεί», λέει η Iryna Kuchma, η υπεύθυνη προγράμματος ανοιχτής πρόσβασης στο Electronic Information for Libraries, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό στο Βίλνιους που στοχεύει στη βελτίωση πρόσβαση των ανθρώπων σε ψηφιακές πληροφορίες.

«Ολοένα και περισσότερα περιοδικά δημιουργούνται με όλο και λιγότερους ελέγχους και ισορροπίες», λέει η Ginny Hendricks, επικεφαλής προγράμματος στο Crossref, που εδρεύει στο Λονδίνο. «Έχετε τους μεγάλους εκδότες, που κάνουν μια αξιοπρεπή δουλειά, αλλά υπάρχουν τα μισά περιοδικά στον κόσμο που λειτουργούν με κορδόνια και τους κοστίζει χρήματα να έχουν κάποιο είδος υπηρεσίας από δίκτυα συντήρησης, αν καν ξέρετε για αυτούς».

Για αυτό το άρθρο, Φύση ζήτησε από βιβλιοθηκονόμους, αρχειοφύλακες, μελετητές και διεθνείς οργανισμούς προτάσεις για το πώς να βελτιώσει την κατάσταση. Οι ερευνητές, τα ιδρύματα και οι χρηματοδότες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν.

Στο επίκεντρο του προβλήματος βρίσκεται η έλλειψη χρημάτων, υποδομής και τεχνογνωσίας για την αρχειοθέτηση ψηφιακών πόρων. «Η ψηφιακή διατήρηση είναι δαπανηρή και επίσης αρκετά δύσκολη», λέει η Kathleen Shearer, η οποία εδρεύει στο Μόντρεαλ του Καναδά και είναι η εκτελεστική διευθύντρια της Συνομοσπονδίας Αποθετηρίων Ανοικτής Πρόσβασης, ενός παγκόσμιου δικτύου επιστημονικών αρχείων. «Δεν πρόκειται μόνο για τη δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας πραγμάτων. Πρόκειται για την ενεργή διαχείριση περιεχομένου με την πάροδο του χρόνου σε ένα ταχέως εξελισσόμενο τεχνολογικό περιβάλλον».

Για τα ιδρύματα που μπορούν να το αντέξουν οικονομικά, μια λύση είναι να πληρώσουν ένα αρχείο διατήρησης για τη διαφύλαξη του περιεχομένου. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το Portico, με έδρα τη Νέα Υόρκη, και το CLOCKSS, με έδρα το Στάνφορντ της Καλιφόρνια, και τα δύο από τα οποία υπολογίζουν μια σειρά από εκδότες και βιβλιοθήκες ως πελάτες.

Ωστόσο, η αρχειοθέτηση συχνά δεν έχει προτεραιότητα όταν τα χρήματα είναι περιορισμένα, όπως είναι γενικά για εκδότες σε ρυθμίσεις χαμηλών πόρων. «Αυτό είναι μεγαλύτερη πρόκληση γιατί πολλά από αυτά τα περιοδικά είναι μικρά και κινδυνεύουν περισσότερο επειδή δεν έχουν τις ίδιες τις δικές τους ισχυρές υποδομές για πλατφόρμες και υπηρεσίες συντήρησης», λέει η Kate Wittenberg, διευθύνουσα σύμβουλος της Portico.

Μια άλλη επιλογή θα μπορούσε να είναι τα ιδρύματα και οι φορείς χρηματοδότησης να συμπεριλάβουν την αρχειοθέτηση κειμένων και δεδομένων ως απαίτηση σε ερευνητικά έργα, μαζί με τη δημοσίευση εργασιών. Τουλάχιστον, αυτό θα σήμαινε κατάθεση εργασιών σε θεσμικά αποθετήρια, σε περιπτώσεις που υπάρχουν τέτοιες εγκαταστάσεις. Αν δεν το κάνουν, η υποχρεωτική αρχειοθέτηση θα ανάγκαζε τους ερευνητές και τους φορείς χρηματοδότησής τους να σκεφτούν σκληρά και να βρουν λύσεις για να ανταποκριθούν σε μια απαίτηση αρχειοθέτησης.

Η υποχρεωτική αρχειοθέτηση θα ενθάρρυνε επίσης τα πανεπιστήμια που δεν λειτουργούν ακόμη τα δικά τους αποθετήρια να εργαστούν για την ίδρυσή τους. «Τα πανεπιστήμια είναι ένα από τα πιο διαρκή στοιχεία της κοινωνίας μας», λέει ο Hussein Suleman, μελετητής ψηφιακών βιβλιοθηκών στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική. «Εάν το υιοθετούσαμε ευρέως, θα ήταν ένας μηχανισμός προστασίας για τη γνώση της τρέχουσας γενιάς μας, ώστε οι μελλοντικές γενιές να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτόν».

Μια περαιτέρω επιλογή είναι για περισσότερες χώρες να εφαρμόσουν «νόμιμες καταθετικές βιβλιοθήκες» — βασικές βιβλιοθήκες στις οποίες οι συγγραφείς ή οι εκδότες υποχρεούνται να καταθέσουν νέα έργα. Η ιδέα επινοήθηκε αρχικά έτσι ώστε τουλάχιστον ένα ίδρυμα να είχε πάντα ένα δημοσιοποιημένο αντίγραφο κάθε δημοσιευμένου βιβλίου, αλλά σε ορισμένες χώρες έκτοτε επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει ερευνητικές εργασίες. Η περαιτέρω επέκτασή του δεν θα πρόσφερε μια ολοκληρωμένη λύση, επειδή το υλικό που έχει αρχειοθετηθεί σε νόμιμη κατάθεση δεν είναι εύκολο να βρεθεί — αλλά θα μπορούσε να γίνει ως το απόλυτο ελάχιστο για να διασφαλιστεί ότι τα αντίγραφα των υποτροφιών θα συνεχίσουν να υπάρχουν εάν οι δημιουργοί τους δεν είναι πλέον σε θέση να υποστηρίξουν την αρχειοθέτηση . Απαιτείται επίσης περισσότερος ή καλύτερος συντονισμός «μεταξύ των μεγάλων παικτών παγκοσμίως», λέει ο Hendricks. Και η παγκόσμια δεν πρέπει να σημαίνει μόνο δυτική, προσθέτει.

Η αύξηση της πρόσβασης των ανθρώπων στη γνώση και η αύξηση της προβολής της νέας έρευνας είναι δικαίως το επίκεντρο της παγκόσμιας ερευνητικής-εκδοτικής πολιτικής. Η αρχειοθέτηση είναι ο πυρήνας σε αυτό – και ο πυρήνας για την ίδια την υποτροφία. Όπως είπε η Εύα Φύση τον Μάρτιο: «Ολόκληρη η επιστημολογία μας για την επιστήμη και την έρευνα βασίζεται στην αλυσίδα των υποσημειώσεων». Εάν η πρόσβαση σε αυτή τη γνώση γίνει πιο περιορισμένη, η έρευνα που θα επιβιώσει θα κυριαρχείται από ιδρύματα, όπως αυτά στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, που διαθέτουν τα κεφάλαια για να προστατεύσουν την έρευνά τους σε αρχεία. Πρέπει να ληφθούν μέτρα τώρα για να διασφαλιστεί ότι τα αρχεία της υποτροφίας που έχουν αναληφθεί από όλους, παντού, μπορούν να υπάρχουν στο διηνεκές.