Προβλήματα στο Εθνικό Σύστημα Υγείας στην Ελλάδα: Αιτίες και Προοπτικές

Γράφει ο Δημήτρης Φιλίππου, Αν. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Γεν. Χειρουργός, πρώην πρόεδρος του ΕΟΦ

Το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) της Ελλάδας αποτελεί θεμέλιο της υγειονομικής φροντίδας για τους πολίτες της χώρας, έχοντας ως στόχο την καθολική και ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Παρά την αρχική επιτυχία κατά την ίδρυσή του, τις τελευταίες δεκαετίες το ΕΣΥ αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις που σχετίζονται με τη μείωση της ποιότητας των υπηρεσιών, την ανεπάρκεια πόρων και τη διαρθρωτική του αδυναμία. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε τις αιτίες της παρακμής του ΕΣΥ, τα κύρια προβλήματα που το πλήττουν, τις ευθύνες της πολιτείας, καθώς και τις προοπτικές για το μέλλον της υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα.

Η παρακμή του Εθνικού Συστήματος Υγείας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι αποτέλεσμα συνδυασμένων παραγόντων, τόσο εξωγενών όσο και ενδογενών. Η οικονομική κρίση, πολιτική αδιαφορία ή αδυναμία, αλλά και οργανωτικές αδυναμίες έχουν βυθίσει το ΕΣΥ σε μία συνεχιζόμενη κρίση, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του και την υποβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.

1. Οικονομική Κρίση και Αποδεκατισμός των Πόρων. Η οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα από το 2008 και μετά είχε καταστροφικές συνέπειες για το ΕΣΥ. Η μείωση της χρηματοδότησης, οι περικοπές στις δαπάνες υγείας και η υποχρηματοδότηση των νοσοκομείων και των μονάδων υγείας οδήγησαν σε σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικό εξοπλισμό, φάρμακα και προσωπικό. Ενδεικτικά, οι περικοπές στους προϋπολογισμούς της υγείας άγγιξαν το 40% στην τελευταία δεκαετία. Η υποβάθμιση και αποδιοργάνωση του ΕΣΥ δεν ανήκει αποκλειστικά στην περίοδο αυτή. Τα σημεία έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται νωρίτερα αλλά την περίοδο αυτή τα προβλήματα γιγαντώθηκαν.
2. Αναχρονιστική Δομή και Κακή Οργάνωση. Η διαρθρωτική αναδιοργάνωση του ΕΣΥ δεν έχει ολοκληρωθεί. Το σύστημα παραμένει κατακερματισμένο και συχνά υπερφορτωμένο. Τα νοσοκομεία, οι μονάδες υγείας και οι υπηρεσίες δεν είναι σε θέση να συνεργαστούν με αποδοτικό τρόπο, ενώ η διοικητική γραφειοκρατία δημιουργεί άσκοπες καθυστερήσει και θέτει ανεπιθύμητα εμπόδια. Η έλλειψη μιας κεντρικής στρατηγικής για την αποτελεσματική κατανομή των πόρων είναι επίσης καθοριστική.
3. Έλλειψη Ιατρικού και Νοσηλευτικού Προσωπικού. Παρά την ανάγκη για ενίσχυση του ΕΣΥ με νέους εργαζόμενους, το σύστημα υγείας υστερεί σε προσωπικό, ιδίως σε κρίσιμες ειδικότητες. Οι χαμηλοί μισθοί και οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας καθιστούν την εργασία στο ΕΣΥ λιγότερο ελκυστική, με αποτέλεσμα να παρατηρείται φυγή νέων γιατρών στο εξωτερικό. Ακόμη και πρόσφατα παρά τις όποιες εξαγγελίες για οικονομικά ή άλλου είδους κίνητρα η κατάληψη θέσης στο ΕΣΥ δεν φαίνεται να είναι ελκυστική για τους νέους επιστήμονες αλλά μάλλον λύση ανάγκης όταν το επιβάλλουν οι συνθήκες.

Πολύς λόγος πρόσφατα γίνεται αναφορικά με σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει το ΕΣΥ και τις δυσλειτουργίες οι οποίες παρατηρούνται και επηρεάζουν φυσικά σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα παροχής υπηρεσιών στους ασθενείς.

1. Υπερφόρτωση των Νοσοκομείων και Μακρές Αναμονές. Η έλλειψη προσωπικού και η υπερβολική ζήτηση υπηρεσιών υγείας με δεδομένη την ανυπαρξία πρωτοβάθμιας υγείας στη χώρα μας έχει ως αποτέλεσμα τις πολύωρες αναμονές για εξέταση στα επείγοντα ή τις πολύμηνες (σε μη επιτρεπτά και ανεκτά επίπεδα) αναμονές για πολλές συνήθεις ιατρικές εξετάσεις ή χειρουργικές επεμβάσεις. Τα νοσοκομεία συχνά βρίσκονται σε αδυναμία να καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού και τα τακτικά και επείγοντα εξωτερικά ιατρεία να υπερφορτώνονται.
2. Ποιότητα Υπηρεσιών και Ανεπαρκής Υγειονομικός Εξοπλισμός Με δεδομένη την προαναφερθείσα κατάσταση εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, παρά τις όποιες προσδοκίες, υποβαθμίζεται σε χαμηλά επίπεδα. Ο ιατρικός εξοπλισμός σε πολλές μονάδες είναι παρωχημένος και οι ελλείψεις φαρμάκων και υλικών καθιστούν δυσχερέστερη την παροχή υπηρεσιών.
3. Υποβαθμισμένη Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Το σύστημα πρωτοβάθμιας υγείας παραμένει είτε ανύπαρκτο, κακοσχεδιασμένο και υποβαθμισμένο, με τους πολίτες να αναγκάζονται να στραφούν κατά κύριο λόγο στα νοσοκομεία για την αντιμετώπιση ακόμη και απλών προβλημάτων υγείας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υπερφόρτωση των δευτερογενών μονάδων υγείας και τη δυσκολία παροχής κατάλληλης και έγκαιρης ιατρικής φροντίδας σε εκείνους τους ασθενείς που πραγματικά τη χρειάζονται.

Τα προβλήματα είναι πολύ σοβαρά και επηρεάζουν το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού. Σε αυτή την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες η πολιτεία φέρει βαρύτατες ευθύνες, κυρίως λόγω της συνεχούς υποχρηματοδότησης και της παντελούς έλλειψης μιας αποτελεσματικής στρατηγικής ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού του ΕΣΥ. Παρά τις κατά καιρούς εξαγγελίες για μεταρρυθμίσεις, οι πολιτικές αποφάσεις για την υγεία είναι σχεδόν πάντοτε αποσπασματικές, χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, στερούνται οράματος και αναπτυξιακής στρατηγικής και γίνονται μόνο και μόνο για επικοινωνιακούς λόγους. Η αδιαφορία για συστηματική και οργανωμένη αναμόρφωση και εκσυγχρονισμό και η πλήρης αποδιοργάνωση και υποβάθμιση του δημόσιου τομέα υγείας λόγω των περικοπών, του πελατειακού συστήματος και της γραφειοκρατίας, συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικά προβλήματα.

Η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα δεν ανταποκρίνεται ούτε στις προσδοκίες του Έλληνα ασθενή ούτε και φυσικά ικανοποιεί την ανταποδοτικότητα των φόρων που πληρώνει. Ποια θα είναι η εξέλιξη αυτής της ζοφερής κατάστασης στα επόμενα χρόνια κανείς δε μπορεί να προβλέψει καθώς εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τη βούληση της πολιτείας να επενδύσει στην υγεία και να προχωρήσει σε πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Παρά τις αυξήσεις του προϋπολογισμού που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια, η κατεύθυνση για μακροπρόθεσμες λύσεις παραμένει αβέβαιη, με την ποιότητα των υπηρεσιών να κινδυνεύει να παραμείνει σταθερά χαμηλή αν δεν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στη δομή του ΕΣΥ, αλλά και ουσιαστική επένδυση των οικονομικών πόρων. Η επένδυση των πόρων πρέπει να γίνει ορθολογικά, με κύριο στόχο την αύξηση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και όχι να δαπανάται απερίσκεπτα σε επικοινωνιακά πυροτεχνήματα.

Αν θέλαμε να επικεντρώσουμε στα κοινά κύρια σημεία που περιλαμβάνονται στις κατά καιρούς διατυπωμένες προτάσεις των ειδικών και φυσικά των εργαζόμενων στο χώρο της, τα οποία και πρέπει να αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια αναδιοργάνωσης και αναβάθμισης του δημόσιου συστήματος υγείας στη χώρα μας αυτά είναι τα ακόλουθα.

1. Αναδιάρθρωση και Εκσυγχρονισμός του ΕΣΥ. Η πλήρης αναδιοργάνωση του ΕΣΥ, με στόχο την καλύτερη κατανομή των πόρων και την ενίσχυση των υποδομών, είναι απαραίτητη. Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και η ενίσχυση της διαλειτουργικότητας των υπηρεσιών υγείας θα μπορούσε να μειώσει τη γραφειοκρατία και να βελτιώσει τη λειτουργία του συστήματος.
2. Ενίσχυση του Πρωτοβάθμιου Συστήματος Υγείας. Η ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας μπορεί να αποσυμφορήσει τα νοσοκομεία και να προσφέρει αποτελεσματικότερη και ευκολότερα προσβάσιμη υγειονομική περίθαλψη. Η ολοκλήρωση και πλήρης ενεργοποίηση του θεσμού των οικογενειακών γιατρών και η διεύρυνση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στις κατά τόπους κοινότητες συνιστούν ουσιώδη βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.
3. Ενίσχυση των Κινήτρων για το Ιατρικό και Νοσηλευτικό Προσωπικό. Η παροχή κίνητρων για την προσέλκυση και παραμονή των γιατρών στο ΕΣΥ, με αύξηση μισθών και βελτίωση των συνθηκών εργασίας, είναι αναγκαία. Παράλληλα, η επένδυση στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας αποτελεί εχέγγυο για τη διασφάλιση υψηλότερου επιπέδου ποιότητας παροχής υπηρεσιών υγείας.
4. Στρατηγικός Σχεδιασμός και Μακροχρόνια Πολιτική Υγείας Η πολιτεία οφείλει να αναπτύξει έναν μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό για την υγεία, με συγκεκριμένους στόχους και περιοδικές αξιολογήσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα και η αποτελεσματικότητα του ΕΣΥ. Εδώ η ευθύνη είναι συλλογική, αφορά το σύνολο του πολιτικού κόσμου αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας μας. Απαιτείται η συνεννόηση όλων των πολιτικών και κοινωνικών φορέων εν ήδη ενός “νέου” κοινωνικού συμβολαίου και η από κοινού χάραξη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής με όραμα την αναβάθμιση του ΕΣΥ, η οποία θα γίνει σεβαστή από όλους και φυσικά πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στο όφελος του κοινωνικού συνόλου και όχι να αποβλέπει στην εξυπηρέτηση μικροπολιτικών ή άλλου είδους προσωπικών οφελών.

Ολοκληρώνοντας την συνοπτική παρουσίαση βασικών παραμέτρων του προβλήματος καθίσταται σαφές ότι η συνεχής και ανησυχητική υποβάθμιση του ΕΣΥ στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα συνδυασμού οικονομικών, οργανωτικών και πολιτικών παραμέτρων. Παρότι η κατάσταση έχει εκτροχιαστεί και έχει καταστεί ανησυχητικά δύσκολη, η βελτίωση του συστήματος είναι ίσως ακόμη εφικτή με την άμεση αναδιάρθρωση, την αύξηση της χρηματοδότησης, την ορθολογική και συνετή χρήση των πόρων και με τη δημιουργία ενός πιο αποτελεσματικού οργανωτικού πλαισίου. Μόνο με τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων, καθώς και τη μακροπρόθεσμη συνολική δέσμευση της πολιτείας, μπορεί το ΕΣΥ να αναγεννηθεί, να ανακτήσει την αξιοπιστία του και να συνεχίσει να προσφέρει ποιοτικές υπηρεσίες υγείας σε όλους τους πολίτες. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι μια πολιτεία η οποία αδυνατεί να προσφέρει σωστή εκπαίδευση και υγεία στους πολίτες της έχει αποτύχει και η ευημερία των αριθμών δεν έχει κανένα νόημα όταν δε συνδυάζεται με ευημερία των πολιτών.