Λιγότερο κρέας για επισιτιστική ασφάλεια

Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Όταν ο Ολλανδός Sicco Mansholt έγινε ο πρώτος επίτροπος γεωργίας της Ευρώπης το 1958, οι αγρότες της ηπείρου αντιμετώπιζαν μια πολύ διαφορετική κατάσταση από ό,τι σήμερα. Οι αξιωματούχοι στη μεταπολεμική περίοδο επικεντρώθηκαν στη διασφάλιση της διαθεσιμότητας τροφίμων, στην ενίσχυση της παραγωγικότητας με καλύτερα λιπάσματα και φυτοφάρμακα, στην προστασία των αγροτικών εισοδημάτων με σταθερές τιμές και στην μείωση της τιμής του ψωμιού για τους καταναλωτές. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (CAP) του Mansholt – που δημιουργήθηκε το 1962 – έκανε όλα αυτά και πολλά άλλα.

Ωστόσο, στο τέλος της καριέρας του, ο Ολλανδός είχε καταλάβει τις περιβαλλοντικές και οικονομικές βλάβες που προκαλούσε η CAP. Η υποβάθμιση του εδάφους, η ρύπανση των υδάτων και η απώλεια βιοποικιλότητας, σκότωναν τα οικοσυστήματα, ενώ οι επιδοτήσεις με βάση την παραγωγή γεννούσαν τις περιβόητες «λίμνες κρασιού» και τα «βουνά βουτύρου», εμπορευμάτων που θα έπρεπε να καταστραφούν ή να πεταχτούν στις ξένες αγορές.

Από τότε, έχουν αλλάξει πολλά – όμως πολλά έχουν παραμείνει ίδια. Η τρέχουσα CAP είναι η πιο φιλική προς το κλίμα από ποτέ, γεμάτη με οικολογικά συστήματα και πράσινους κανόνες. Ωστόσο, εξακολουθεί να μην έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τη μείωση των ειδών. Το πακέτο των 55 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως πλουτίζει τους δισεκατομμυριούχους και εξαθλιώνει τους μικροϊδιοκτήτες. Οι αγρότες είναι πλέον ηλικιωμένοι και τα παιδιά τους αναζητούν διαφορετικές ζωές, αφήνοντας τους μετανάστες να δουλεύουν στα χωράφια με μικρή αμοιβή.

Εν μέσω αυτής της κρίσης, ακαδημαϊκοί από το Πανεπιστήμιο Wageningen – το κορυφαίο γεωργικό ίδρυμα της Ευρώπης – παρουσίασαν την ετήσια διάλεξη Mansholt την περασμένη εβδομάδα, μαζί με μια έκθεση 80 σελίδων για τα μεγάλα διλήμματα που επηρεάζουν τη γεωργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι τέσσερις βασικοί οδηγοί είναι οι εξής:

1. Η αυτάρκεια είναι εφικτή

Αυτό είναι μουσική στα αυτιά των πολιτικών της Ευρώπης, οι οποίοι ανησυχούν όλο και περισσότερο για την επισιτιστική ασφάλεια. Είναι, φυσικά, ως επί το πλείστον συναγερμός που καθοδηγείται από λόμπι αγροτών που ισχυρίζονται ότι υπάρχει κίνδυνος περιβαλλοντικής υπερρύθμισης που οδηγεί σε άδεια ράφια των σούπερ μάρκετ.

Στην πραγματικότητα, ο αγροδιατροφικός τομέας της Ευρώπης είναι αρκετά αυτάρκης. Η αναλογία εξάρτησής του – το μερίδιο των εισαγόμενων τροφίμων και των εισροών ανά αξία – είναι περίπου 10%, πολύ κάτω από την τεχνολογία και τις μεταφορές, σύμφωνα με την έκθεση. Το μπλοκ είναι καθαρός εξαγωγέας σε βασικά προϊόντα όπως κρέας, γαλακτοκομικά και δημητριακά, εισάγοντας βοηθητικά προϊόντα όπως καφέ, κακάο και τροπικά φρούτα.

Το πρόβλημα δεν είναι η διαθεσιμότητα των τροφίμων, αλλά η προσιτή τιμή, η οποία δεν θα λυθεί με περισσότερη παραγωγή. Αντίθετα, απαιτεί την αντιμετώπιση της υπερβολικής εξάρτησης από ορισμένες εισροές ασταθείς ως προς τις τιμές, δηλαδή τις ζωοτροφές, τα λιπάσματα και την ενέργεια.

Πάνω από το 80% της σόγιας μας, μια βασική τροφή για χοίρους, κοτόπουλα και αγελάδες, προέρχεται από τη Βραζιλία και την Αργεντινή. Από τους τρεις τύπους λιπασμάτων, το 30% του αζώτου μας βασίζεται σε ξένα ορυκτά καύσιμα. Πάνω από το 60% των φωσφορικών αλάτων που εξορύσσονται είναι Μαροκινά. Σχεδόν το 90% της εξορυσσόμενης ποτάσας προέρχεται από τη Λευκορωσία και τη Ρωσία.

Οι Βρυξέλλες μπορούν εν μέρει να μειώσουν αυτές τις εξαρτήσεις, και πράγματι προσπάθησαν να το κάνουν. Η επερχόμενη στρατηγική της ΕΕ για τις πρωτεΐνες στοχεύει να ενισχύσει την καλλιέργεια σόγιας στην Ιταλία και τη Γαλλία, ενώ η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen υποσχέθηκε μια καθαρή βιομηχανική συμφωνία τις πρώτες 100 ημέρες της δεύτερης θητείας της που μεταξύ άλλων, θα δώσει κίνητρα για την παραγωγή πράσινου αζώτου για χρήση στα λιπάσματα με βάση το άζωτο.

«Η ΕΕ θα μπορούσε να παράγει αρκετή τροφή για να θρέψει τον πληθυσμό της, υπό την προϋπόθεση ότι θα αυξηθεί η παραγωγή πρωτεϊνούχων φυτών και ελαιούχων σπόρων», αναφέρει η έκθεση.

Όμως υπάρχει μια προϋπόθεση…

2. Πρέπει να τρώμε λιγότερο κρέας

«Οι πληθυσμοί των ζώων συρρικνώνονται κατά μερικές εκατοστιαίες μονάδες ετησίως. Ωστόσο, αν δεν μειωθούν δραματικά – καθώς οι καταναλωτές θα στρέφονται σε φυτικές δίαιτες – απλώς δεν θα υπάρχει αρκετή γη στην Ευρώπη για να καλλιεργήσουν όλες τις ζωοτροφές τους», καταλήγει η έκθεση. Από όλα τα φυτά που παράγονται στην Ευρώπη – για τρόφιμα, ζωοτροφές, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, ξύλο, βιοκαύσιμα και βιοπλαστικά – το 60% προορίζεται για την εκτροφή ζώων για παραγωγή κρέατος.

«Αυτό το όριο είναι τεράστιο. Αν ψάχνει κανείς χώρο για ελιγμούς, ίσως να βρίσκεται εκεί», είπε η Harriette Bos, ανώτερη ερευνήτρια στο Wageningen, κατά τη διάρκεια της διάλεξης.

Τα μηρυκαστικά όπως οι αγελάδες, τα πρόβατα και οι κατσίκες απαιτούν δεκάδες θερμίδες καλλιέργειας για να δώσουν μια θερμίδα κρέατος. Οι χοίροι είναι ελαφρώς πιο αποτελεσματικοί, αλλά τρώνε λιγότερο γρασίδι από τα μηρυκαστικά, που σημαίνει ότι είναι πολύ πιο εντατικοί στη σόγια. Τα πουλερικά είναι τα καλύτερα, μετατρέποντας τις ζωοτροφές σε σάρκα με πολύ λιγότερα απόβλητα. Αυτό σημαίνει ότι η κατανάλωση λευκού κρέατος μπορεί να παραμείνει σταθερή, αλλά του κόκκινου πρέπει να μειωθεί γρήγορα.

«Χρειάζεται μια στροφή σε πιο βιώσιμα πρότυπα κατανάλωσης», συνοψίζει η έκθεση, σημειώνοντας ότι αυτό είναι ζωτικής σημασίας και για λόγους υγείας και κλίματος. Οι πολίτες της ΕΕ καταναλώνουν κατά μέσο όρο 40% περισσότερη πρωτεΐνη από ό,τι συνιστάται, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και διαφόρων μορφών καρκίνου.

Εν τω μεταξύ, η κτηνοτροφία αντιπροσωπεύει το 85% των γεωργικών εκπομπών της ΕΕ, οι οποίες έχουν αποδειχθεί δύσκολο να μειωθούν τα τελευταία χρόνια. Η πολιτική επιρροή του κλάδου εκβίασε μια σχεδόν πλήρη εξαίρεση από τους κλιματικούς στόχους, με τους αξιωματούχους της ΕΕ να καθυστερούν ή να εγκαταλείπουν τη βασική νομοθεσία για βιώσιμες δίαιτες και αγροχημικά προϊόντα, μετά από διαμαρτυρίες αγροτών σε όλο το μπλοκ.

3. Η διατροφή δεν είναι μόνο ατομική επιλογή

Την περασμένη εβδομάδα, ο Christophe Hansen, υποψήφιος Επίτροπος Γεωργίας της ΕΕ, είπε, «η κατανάλωση κρέατος είναι μια ατομική επιλογή στην οποία οι νομοθέτες δεν πρέπει να εμπλακούν», στους νομοθέτες κατά την ακρόασή του ενώπιον της επιτροπής AGRI του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι κορυφαίοι ειδικοί στον τομέα των αγροδιατροφών της Ευρώπης δεν συμφωνούν.

«Ο δισταγμός να παρέμβουμε στις διατροφικές μας επιλογές έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κοινώς αποδεκτή χρήση στρατηγικών τιμολόγησης για τη μείωση της ζήτησης για (ορυκτά) καύσιμα, καθώς και για καπνό και αλκοόλ», παρατηρεί η εφημερίδα Wageningen. «Απαιτούνται παρεμβάσεις για την υποστήριξη της συμπεριφοράς των καταναλωτών προς πιο υγιεινές και βιώσιμες δίαιτες», συνεχίζει.

Η δράση θα πρέπει να είναι στοχευμένη και μη παρεμβατική (φυσικά), δεδομένου ότι η «δημόσια καθοδήγηση της συμπεριφοράς των καταναλωτών παραμένει ένα κοινωνικά και πολιτικά ευαίσθητο θέμα». Οι φόροι κρέατος, που σχεδιάζει η Γερμανία, θα μπορούσαν να είναι ορθοί στη θεωρία και ωστόσο να αποδειχθούν πολιτικά τοξικοί. Η επανεξισορρόπηση των επιδοτήσεων είναι μια πιο λεπτή εναλλακτική λύση: Πάνω από το 80% της CAP, για παράδειγμα, υποστηρίζει τη κτηνοτροφία.

Το ίδιο ισχύει και για τις εκπαιδευτικές εκστρατείες, τη σωστή σήμανση και «έμμεσες στρατηγικές, όπως δεσμευτικές συμφωνίες» με κατασκευαστές και εμπόρους λιανικής.

4. Θα πρέπει να εξετάσουμε την αποβιομηχάνιση της κτηνοτροφίας

Το μεγαλύτερο μέρος του κρέατος της Ευρώπης προέρχεται πλέον από βιομηχανικές φάρμες, οι οποίες διαρρέουν χημικές ουσίες στα εδάφη και τα ποτάμια, εντείνουν την εξάπλωση των ζωικών ασθενειών και την αντοχή στα αντιβιοτικά και παραβιάζουν την καλή διαβίωση των ζώων. Η παραγωγή ζωοτροφών «θα συνεχίσει επίσης να ανταγωνίζεται την παραγωγή καλλιεργειών κατάλληλων για ανθρώπινη κατανάλωση».

Έχοντας αυτό κατά νου, οι ερευνητές του Wageningen παρουσίασαν ένα «εναλλακτικό όραμα για την κτηνοτροφία». Το σχέδιο περιλαμβάνει πολύ μικρότερα κοπάδια που εκτρέφονται σε περιοχές ακατάλληλες για αροτραίες καλλιέργειες (όπως βουνά) ή κοντά σε ζώνες με υψηλά ρεύματα αποβλήτων (όπως εγκαταστάσεις επεξεργασίας, παραγωγής ή διανομής), που θα τρέφονται με απόβλητα και «ακατέργαστες ύλες».

«Σε αυτήν την πιο κυκλική προσέγγιση, ο πρωταρχικός ρόλος των ζώων θα ειναι να μετατρέπουν αυτά τα μη ανθρώπινα ρεύματα τροφής, με τον αριθμό των ζώων σε μια περιοχή να καθορίζεται από τη διαθεσιμότητα αυτών των πόρων», ανέφερε η έκθεση.

Πηγή: POLITICO