Ευρώπη 2025: Προβλέψεις του Economist για τη διαχείριση κρίσεων

Οι διαιρέσεις της Ευρώπης ήταν κάποτε απλές. Δημοσιονομική πολιτική και ηλιοφάνεια. Αυτή ήταν μια διαίρεση βορρά-νότου: γκρίζος, εγκρατής βορράς- αστραφτερός, σπάταλος νότος, σύμφωνα με άρθρο του Economist. Όταν χτύπησε η κρίση, αυτές οι γνωστές διαχωριστικές γραμμές βοήθησαν. Άλλωστε οι προβλέψιμες διαιρέσεις είναι ευκολότερα διαχειρίσιμες.

Η Ευρώπη είχε επίσης πολλούς λόγους να ενωθεί. Οι εμπορικές διαπραγματεύσεις είναι λιγότερο περίπλοκες για μια ενιαία αγορά, αν 27 χώρες βρουν μια κοινή θέση, ακόμη και αν αυτό σημαίνει μερικές φορές συμβιβασμό σε εθνικά συμφέροντα. Μια κρίση του ευρώ θα έπληττε όλα τα μέλη της νομισματικής ζώνης. Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης αντέδρασε ενσικτωδώς. Ακολούθησαν γρήγορα κυρώσεις κατά της Ρωσίας και μετρητά για την Ουκρανία.

Η απειλή του Μασκ για την ευρωπαϊκή δημοκρατία

Η επόμενη κρίση

Η επόμενη κρίση θα είναι δυσκολότερη, εν μέρει επειδή η φύση των απειλών που αντιμετωπίζει η Ευρώπη έχει αλλάξει. Η Αμερική και η Κίνα θα μοιραστούν σύντομα την απαξίωση για την ΕΕ και τους παγκόσμιους κανόνες. Οι ηγέτες τους δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να συνδέσουν οικονομικά θέματα και θέματα ασφάλειας για τη μέγιστη δυνατή άσκηση επιρροής, όπως φαίνεται από την υπόσχεση του Ντόναλντ Τραμπ να χρησιμοποιήσει δασμούς και ενδεχομένως ακόμη και βία για να πείσει τη Δανία να παραδώσει τη Γροιλανδία. Η διεθνής ασφάλεια έχει επιδεινωθεί σε σημείο που οι ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις επανασχεδιάζονται, με μεγαλύτερους προϋπολογισμούς. Και η Ευρώπη ενεργεί από θέση αδυναμίας. Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία της, εισέρχεται στο τρίτο έτος ύφεσης. Αυτές οι απειλές και τα προβλήματα διχάζουν την Ευρώπη.

Οι αδύναμες οικονομίες και οι γεωπολιτικές αποφάσεις

Οι αδύναμες οικονομίες είναι πιο πιθανό να λάβουν κακές γεωπολιτικές αποφάσεις. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η περιφέρεια της Ευρώπης ήταν αυτή που αγωνιζόταν. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης έδιναν αδιακρίτως βίζες στους επενδυτές. Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ήταν περισσότερο από ευτυχείς να συνεργαστούν με την Κίνα στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «16+1», η οποία επεδίωκε να προσελκύσει την περιοχή στην τροχιά του Σι Τζινπίνγκ. Τώρα ο πυρήνας της Ευρώπης υποφέρει. Δεν είναι μόνο η Γερμανία- το ΔΝΤ προβλέπει επίσης ισχνή ανάπτυξη για τη Γαλλία και την Ιταλία.

Ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ

Επομένως, οι μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης θα πρέπει να κατευθύνουν την ΕΕ εν μέσω επικίνδυνων καιρών, ενώ παράλληλα θα προσπαθούν να μεταρρυθμίσουν τις δικές τους οικονομίες. Τον Σεπτέμβριο ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και πρωθυπουργός της Ιταλίας, παρουσίασε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Χωρίς συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας υπάρχουν λίγες ελπίδες ακόμη και για τις πιο μετριοπαθείς από τις προτάσεις του.

Τα θέματα εμπορίου και η…ισορροπία

Τα μέλη της ΕΕ ποτέ δεν ταυτίστηκαν σε θέματα εμπορίου, αλλά υπήρξε ισορροπία. Ένα μπλοκ ελεύθερου εμπορίου, με τη Βρετανία στην καρδιά του, βοήθησε να περιοριστούν τα προστατευτικά ένστικτα της Γαλλίας. Μια ισχυρή εσωτερική αγορά με όρια στη βιομηχανική πολιτική και το παγκόσμιο εμπόριο σε μεγάλο βαθμό με τους όρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, κράτησε όλα τα μέρη σε γενικές γραμμές ικανοποιημένα. Τώρα που η Βρετανία βγήκε, η ισορροπία έχει μετατοπιστεί υπέρ εκείνων που θέλουν να χρησιμοποιούν τους δασμούς και τις επιδοτήσεις για πολιτικούς σκοπούς. Ο ΠΟΕ έχει μείνει με λίγους φίλους εκτός Ευρώπης και έχει χάσει μερικούς και εντός του μπλοκ.

Στη συζήτηση σχετικά με το μέλλον της βιομηχανικής πολιτικής και τον καλύτερο τρόπο αντίδρασης στις προκλήσεις του κ. Τραμπ, οι μεγάλες χώρες έχουν πολύ διαφορετικά συμφέροντα. Η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες διεξάγουν πολλές εμπορικές συναλλαγές πέραν των συνόρων της ΕΕ . Η πρώτη συνεχίζει να απορρίπτει τους δασμούς στα ηλεκτρικά οχήματα κινεζικής κατασκευής υπό τον φόβο αντιποίνων κατά των αυτοκινητοβιομηχανιών της- η δεύτερη χρειάστηκε να δεχτεί ισχυρές πιέσεις από την Αμερική ώστε να περιορίσει τις εξαγωγές εξοπλισμού κατασκευής τσιπ προς την Κίνα. Αντίθετα, η Γαλλία, η Ισπανία και η Πολωνία είναι πολύ λιγότερο εκτεθειμένες στο διεθνές εμπόριο και, κατά συνέπεια, είναι πιο πρόθυμες να θυσιάσουν τα οφέλη του εμπορίου. Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συμφωνήσει μια εμπορική συμφωνία με τη Mercosur, μια νοτιοαμερικανική εταιρεία, δεν έχει ακόμη επικυρωθεί και αντιτίθενται η Γαλλία και η Πολωνία. Οι χώρες αυτές είναι επίσης πολύ πιο πιθανό να υποστηρίξουν την ευρωπαϊκή παραγωγή «στρατηγικών προϊόντων» στη λογική «αγοράστε ευρωπαϊκά».

Οι αμυντικές δαπάνες

Με μια πρώτη ματιά, η ήπειρος εμφανίζεται ενιαία στην Άμυνα. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την επανεκλογή του κ. Τραμπ, λίγοι έχουν αυταπάτες σχετικά με τις στρατιωτικές δαπάνες. Το 2023 οι χώρες της ΕΕ δαπανούσαν το 1,6% του ΑΕΠ για την άμυνα – «όχι πολύ περισσότερο από το όριο του 1% περίπου που έθεσαν οι σύμμαχοι στη Γερμανία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να αποτρέψουν τη χώρα από το να είναι σε θέση να αμυνθεί», σημειώνει ο Moritz Schularick του Ινστιτούτου του Κιέλου, ενός ερευνητικού φορέα. Τώρα όλοι συμφωνούν ότι οι δαπάνες θα πρέπει να αυξηθούν πέρα από το 2% ή ακόμη και το 3% του ΑΕΠ. Αυτή είναι μια σημαντική αύξηση για μια ήπειρο που έχει συνηθίσει να αναθέτει την ασφάλειά της στην Αμερική.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ

Αλλά ακόμη και εδώ υπάρχουν διαφορές: δεν ανησυχούν όλες οι χώρες εξίσου για τη Ρωσία. Σε γενικές γραμμές, όσο πιο κοντά βρίσκεται η πρωτεύουσα μιας χώρας στη Μόσχα, τόσο υψηλότερη είναι τόσο η στρατιωτική της βοήθεια προς την Ουκρανία όσο και οι αμυντικές της δαπάνες. Αυτές οι διαφορές θα αποτελέσουν πηγή έντασης. Ο κ. Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι αναμένει από τα μέλη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ, εάν επιθυμούν να συνεχίσουν να επωφελούνται από την αμερικανική προστασία. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ μπορεί να χρειαστεί ένα μεγάλο κονδύλι 100 δισ. ευρώ (103 δισ. δολάρια) για τις κοινές δαπάνες για την άμυνα, από 8 δισ. ευρώ που είναι σήμερα, υποστήριξε ο Andrius Kubilius, ο πρώτος επίτροπος Άμυνας της ΕΕ. Μια αύξηση αυτού του μεγέθους θα συνεπαγόταν περικοπές σε άλλες δαπάνες του μπλοκ ή μεγαλύτερες συνεισφορές από όλα τα μέλη.

Η ασφάλεια θα περιπλέξει και άλλα θέματα. Οι χώρες με ιδιαίτερα ισχυρό συμφέρον να διατηρήσουν την αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη, όπως οι χώρες της Βαλτικής, ενδέχεται να απορρίψουν τα αντίποινα των δασμών κατά του κ. Τραμπ. Μπορεί επίσης να συνταχθούν με την Αμερική σε μέτρα κατά της Κίνας, όπως έκαναν πέρυσι, όταν ψήφισαν υπέρ των δασμών της ΕΕ στα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα. Ακόμη και οι ελεύθερες εμπορικές σκανδιναβικές χώρες είτε υποστήριξαν τα μέτρα (στην περίπτωση της Δανίας) είτε απείχαν (Φινλανδία και Σουηδία).

Το πρόβλημα με το δημόσιο χρέος

Η χρηματοδότηση είναι ένα ακόμη πρόβλημα. Πριν ακόμη οι αμυντικές δαπάνες αυξηθούν, το δημόσιο χρέος στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία υπερβαίνει το 100% του ΑΕΠ. Πέρυσι η Γαλλία είχε έλλειμμα άνω του 6% του ΑΕΠ- στοχεύει απλώς να το μειώσει στο 5% περίπου το 2025. Το άρθρο του Economist εκτιμά το κατά πόσο θα πρέπει οι χώρες να μειώσουν το πρωτογενές έλλειμμά τους -δηλαδή τα ελλείμματα πριν από τις πληρωμές τόκων- για να διατηρήσουν τα ποσοστά χρέους τους στα σημερινά επίπεδα. Όπως είναι αναμενόμενο, η Γαλλία ξεχωρίζει, απαιτώντας περικοπές δαπανών ή αυξήσεις φόρων αξίας 4% του ΑΕΠ. Η Πολωνία και η Ιταλία θα αντιμετώπιζαν επίσης σκληρά μέτρα.

Τον Απρίλιο η ΕΕ άλλαξε τους δημοσιονομικούς της κανόνες. Απαιτεί πλέον από κάθε χώρα να καταρτίσει σχέδια για έναν πιο ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, είτε μέσω μείωσης των δαπανών είτε μέσω αύξησης των φόρων. Η ΕΚΤ, η οποία είναι τελικά το στήριγμα για όλο το δημόσιο χρέος της ευρωζώνης, έχει επισημάνει ότι η συμμόρφωση με τους κανόνες αυτούς είναι υποχρεωτική για κάθε χώρα που ελπίζει στη στήριξή της. Η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία θα πρέπει να προσαρμόζονται κατά περίπου 0,5% του ΑΕΠ ετησίως, σύμφωνα με το Bruegel, μια δεξαμενή σκέψης.

Οι διαφωνίες για τους κανόνες

Δεν αποκλείεται να σημειωθούν διαφωνίες στην πορεία σε σχέση με το παραπάνω. Μια οικονομική ύφεση θα έκανε τέτοιες διαφωνίες ακόμη πιο έντονες. Η ΕΚΤ εξακολουθεί να παλεύει με τον πληθωρισμό -με τις τιμές των υπηρεσιών να αποτελούν ιδιαίτερο πρόβλημα, στο 4% πάνω από ένα χρόνο πριν- και ως εκ τούτου είναι απρόθυμη να μειώσει απότομα τα επιτόκια. Οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών της ευρωζώνης έχουν αυξηθεί στο 16% του διαθέσιμου εισοδήματος, από 13% πριν από την πανδημία του Covid-19, πλήττοντας την κατανάλωση. Οι επιχειρήσεις προετοιμάζονται για τον αντίκτυπο του κ. Τραμπ, εν μέσω του ήδη έντονου ανταγωνισμού από την Κίνα. Η ευρωζώνη μπορεί σύντομα να επιστρέψει σε μια γνωστή συζήτηση: πρέπει να χρησιμοποιούνται οι ελλειμματικές δαπάνες για να στηριχθεί μια οικονομία;

Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ευρώ, η ΕΕ ξεπέρασε τα προβλήματα μέσω της βαθύτερης ολοκλήρωσης. Αδιανόητες πολιτικές, όπως η στήριξη της ΕΚΤ στο δημόσιο χρέος και η ανάληψη κοινού χρέους από τις χώρες της ΕΕ, έγιναν πραγματικότητα. «Το καλό είναι ότι η ομάδα της ΕΕ είναι η καλύτερη που έχει υπάρξει εδώ και δεκαετίες», λέει ο Mujtaba Rahman της εταιρείας συμβούλων Eurasia Group. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Κάια Κάλλας, επικεφαλής της Επιτροπής για την εξωτερική πολιτική και ο Αντόνιο Κόστα, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, είναι όλοι τους επιδέξιοι και φιλόδοξοι πολιτικοί. Θα υποστηριχθούν με επιτυχία από τον Μαρκ Ρούτε, τον νέο γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ.

Η έλλειψη σταθερότητας

Ωστόσο, η πολιτική της Ευρώπης οδηγείται στα άκρα. Η Γερμανία θα αναλωθεί σε εκλογές μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου, με πιθανό αποτέλεσμα έναν ακόμη κεντρώο συνασπισμό περιορισμένων δυνατοτήτων. Στη Γαλλία ο Εμμανουέλ Μακρόν παλεύει να σχηματίσει μια σταθερή κυβέρνηση. Η κυβέρνηση μειοψηφίας της Ισπανίας δεν μπορεί να περάσει προϋπολογισμό. Πράγματι, σε μια ασυνήθιστη ανατροπή, η Ιταλία είναι η πιο σταθερή μεγάλη χώρα του μπλοκ, σύμφωνα με την Verisk Maplecroft, μια άλλη εταιρεία συμβούλων. Συν τοις άλλοις, πολλά από τα προβλήματα της ΕΕ αγγίζουν θέματα που βρίσκονται στην καρδιά της εθνικής πολιτικής: την ασφάλεια, τον ρόλο του κράτους και τη φορολογία. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια του κ. Ντράγκι μοιάζουν όλο και περισσότερο με ευχολόγιο για έναν άλλο κόσμο. Για την Ευρώπη, αυτό θα είναι ένα έτος διαχείρισης κρίσεων.