Από το Νόμπελ στην απάτη: 9 επιστήμονες που προδόθηκαν

Το βραβείο Νόμπελ αποτελεί την κορυφαία, ίσως, διάκριση για έναν επιστήμονα· είναι η αναγνώριση της συνεισφοράς του στην πρόοδο της ανθρωπότητας, το επιστέγασμα του κοπιώδους έργου του που, όχι σπάνια, δε θα διστάσει να «προδώσει» για χάρη της ψευδοεπιστήμης ή αμφιλεγόμενων και ελάχιστα μελετημένων επιστημονικών θεωριών. «Μήπως το βραβείο Νόμπελ αλλάζει τους ίδιους τους νικητές; Και πώς; Με την πάροδο των ετών, παρατήρησα, κυρίως σε δημοσιευμένες συνεντεύξεις ή σε μιντιακές καλύψεις, ότι πολλοί νομπελίστες (αλλά σίγουρα όχι όλοι) προσβάλλονται από μια ασθένεια που ονομάζω “Νομπελίτιδα”» σημείωνε το 2013, σε δημοσίευσή του στο Clinical Chemistry and Laboratory Medicine, ο Ελευθέριος Διαμαντής, καθηγητής Εργαστηριακής Ιατρικής και Παθοβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.

Η νομπελίτιδα ή νόσος Νόμπελ, όπως ονομάζεται το φαινόμενο που ανέδειξε προσφάτως ο ιστότοπος IFLScience, δεν αποτελεί επίσημη ιατρική διάγνωση αλλά έναν όρο που περιγράφει την αλαζονεία που κυριεύει κάποιους βραβευθέντες, σε σημείο να θεωρούν ότι κατέχουν τη γνώση για να περάσουν και σε άλλα επιστημονικά -ή και αντιεπιστημονικά- πεδία. «Το πιο συνηθισμένο σύμπτωμα αυτής της ασθένειας είναι η μεγαλομανία και η αίσθηση ότι το χρυσό βραβείο της Σουηδικής Ακαδημίας γίνεται το εισιτήριό τους για να σώσουν τον κόσμο, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Το Νόμπελ φαίνεται λειτουργεί σαν επιβεβαίωση ότι οι βραβευθέντες διαθέτουν υπεράνθρωπες δυνάμεις που δεν είχαν συνειδητοποιήσει προηγουμένως» σημειώνει ο Δρ Διαμαντής.

Στην πορεία των χρόνων, διάφοροι νομπελίστες φυσικής, χημείας και ιατρικής ανεξαιρέτως, όπως οι εννέα που θα διαβάσετε παρακάτω, τράβηξαν τα φώτα της δημοσιότητας με τις αντισυμβατικές θεωρίες τους. Τι τους συνέβη;

«Στα μάτια πολλών ανθρώπων παγκοσμίως, ήμουν ξαφνικά ένας κορυφαίος ειδικός σχεδόν για τα πάντα. Αυτό ήταν μάλλον σοκ. Δεν είναι ότι είμαι υπερβολικά μετριόφρων και γνωρίζω κάτι για τη βιολογία και την επιστήμη γενικότερα, αλλά ειδικός σε όλα, σίγουρα δεν είμαι» είχε δηλώσει ο βραβευθείς το 2001 με Νόμπελ Ιατρικής, Paul M. Nurse, «δείχνοντας» ως υπεύθυνους για αυτήν την μεγαλομανία τα μίντια και τον απλό κόσμο. Βέβαια, για τον καθηγητή Διαμαντή ούτε ο Nurse ξέφυγε από τη νομπελίτιδα που, ανάμεσα σε άλλα συμπτώματα, ήταν και η δήλωση: «Είμαι μάλλον αλαζόνας, προτιμώ να κάνω κάτι που δεν θα συνέβαινε αν δεν το έκανα εγώ».

Αίτια και συνέπειες της νομπελίτιδας

Η κατά καιρούς διερεύνηση του φαινομένου έχει οδηγήσει σε μια λίστα από παράγοντες που πιθανώς ευθύνονται για τη «Νόσο Νόμπελ» όπως:

• η ψευδαίσθηση του παντογνώστη· ένα βραβείο Νόμπελ θα καταστήσει συχνά τον βραβευθέντα «αυθεντία επί παντός επιστητού» στα μάτια του κοινού. Με τη σειρά του θα οδηγηθεί στην ψευδαίσθηση ότι είναι παντογνώστης, υπερκτιμώντας εν τέλει τις ικανότητές του.
• οι γνωστικές προκαταλήψεις· οι βραβευθέντες, όπως όλοι οι άνθρωποι, υπόκεινται σε γνωστικές προκαταλήψεις. Η αυξημένη αναγνώριση και ο σεβασμός στο πρόσωπό τους ενδεχομένως να θολώσει την αυτοκριτική τους, φτάνοντας σε σημείο να απαξιώνουν κριτικές του έργου τους.
• οι εξωτερικές πιέσεις· μετά τη βράβευσή τους, οι νικητές καλούνται συχνά να σχολιάσουν θέματα έξω από την ειδικότητά τους, φτάνοντας σε τολμηρές δηλώσεις χωρίς επιστημονικές βάσεις.
• το σύμπλεγμα του «γκουρού»· στην προσπάθειά τους για ρηξικέλευθες ή επαναστατικές ιδέες σε νέα επιστημονικά πεδία, πολλοί βραβευθέντες θα υιοθετήσουν ακόμα και αντιεπιστημονικές προσεγγίσεις.
• διατήρηση της φήμης· για πολλούς επιστήμονες, το βραβείο Νόμπελ έρχεται δεκαετίες μετά το έργο τους, οπότε το επιστημονικό τους εκτόπισμα έχει πιθανώς αρχίσει να μικραίνει. Είναι τότε που θα αναζητήσουν τρόπους να παραμείνουν στο προσκήνιο.

Από τις μεγαλύτερες συνέπειες της νομπελίτιδας είναι η επιρροή που μπορεί να έχουν οι ψευδοεπιστημονικές ιδέες των βραβευθέντων στο κοινό, κλονίζοντας την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην επιστήμη ή θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία και ζωή τους. Και με το κύρος του βραβείου Νόμπελ για ανάχωμα, δύσκολα κάποιος συνάδελφός τους θα αμφισβητήσει ή αντικρούσει τις επικίνδυνες θέσεις τους.

9 επιστήμονες που «πρόδωσαν» την επιστήμη

1. Charles Robert Richet: Έλαβε το Νόμπελ Ιατρικής το 1913 για τη μελέτη της αναφυλαξίας. Ακολουθώντας το επιστημονικό ρεύμα της εποχής του, που είχε εγκύψει στο φαινόμενο του πνευματισμού, εισήγαγε τον όρο εκτόπλασμα για να περιγράψει μια μυστηριώδη ζελατινώδη ουσία που, κατά τον Richet, αποβάλλεται από το μέντιουμ κατά τη διάρκεια πνευματιστικών συνεδριών και στη συνέχεια λαμβάνει τη μορφή προσώπου, χεριού ή ολόκληρου σώματος.
2. Linus Pauling: Έλαβε το Νόμπελ Χημείας το 1954 και Ειρήνης το 1962, για την έρευνα των δεσμών μεταξύ ατόμων και για την ακτιβιστική του δράση αντίστοιχα. Στην πορεία της ζωής του, υποστήριξε ότι τεράστιες ποσότητες βιταμίνης C μπορούσεαν να θεραπεύσουν τον καρκίνο και άλλες ασθένειες, με επιστημονικά ανεπαρκείς μελέτες.
3. Kary Mullis: Έλαβε το Νόμπελ Χημείας το 1993 για την εφεύρεση της τεχνικής PCR, φέρνοντας επανάσταση στην ανάλυση του DNA. Ωστόσο, αρνήθηκε την επιστημονικά αποδεδειγμένη σύνδεση του ιού της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας HIV με το AIDS, υποστήριξε την αστρολογία και ισχυρίστηκε ότι είδε φανταστικά όντα όπως ένα πράσινο, φωσφορίζον ρακούν.
4. William Shockley: Έλαβε το Νόμπελ Φυσικής το 1956 για τη συνεισφορά του στην ανακάλυψη του τρανζίστορ. Στη συνέχεια, προσχώρησε στην ιδεολογία του ρατσισμού, αγκαλιάζοντας την ευγονική και ψευδοεπιστημονικές θεωρίες για τη φυλετική ανωτερότητα, συμμετέχοντας μάλιστα σε αμφιλεγόμενα προγράμματα.
5. Luc Montagnier: Έλαβε το Νόμπελ Ιατρικής το 2008 για τη συνεισφορά του στην ανακάλυψη του ιού HIV. Λίγα χρόνια αργότερα, βούτηξε στα νερά της εναλλακτικής ιατρικής, συστήνοντας την «ικανότητα του νερού να θυμάται» (μνήμη του νερού) ως βασικό μηχανισμό της ομοιοπαθητικής.
6. Brian Josephson: Έλαβε το Νόμπελ Φυσικής το 1973 για το φαινόμενο Josephson στη φυσική, που αφορά στην υπεραγωγιμότητα. Στην πορεία, στράφηκε σε πεδία όπως η τηλεπάθεια, η παραψυχολογία και η ψυχρή σύντηξη, που έχουν απορριφθεί από την επιστημονική κοινότητα.
7. Pierre Curie: Έλαβε το Νόμπελ Φυσικής το 1903 από κοινού με τους Marie Curie και Henri Becquerel για την ανακάλυψη της ραδιενέργειας. Αργότερα, οι ανησυχίες του -αλλά και της συζύγου του- στράφηκαν γύρω από τον πνευματισμό, ενώ συμμετείχε σε σεάνς, αναζητώντας συνδέσεις μεταξύ της παραψυχολογίας και της φυσικής.
8. Richard Smalley: Έλαβε το Νόμπελ Χημείας το 1996 για την ανακάλυψη μιας τρίτης μορφής άνθρακα, των φουλερένιων. Προς το τέλος της ζωής του, μεταστράφηκε από τον αγνωστικισμό στον χριστιανισμό και από τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης στην κοσμογονία της Γένεσης, με ομολόγους του να τον ψέγουν για την απομάκρυνσή του από την επιστήμη και την «απόδειξη».
9. James Watson: Έλαβε το Νόμπελ Ιατρικής το 1962 για την ανακάλυψη της δομής του DNA μαζί με τους Francis Crick και Maurice Wilkins. Ωστόσο, όπως και ο Shockley, έγινε θιασώτης του ρατσισμού και της ευγονικής.

*Με πληροφορίες από το IFLScience και το BIG THINK.

Γενετική – Ευγονική: Ευλογία ή κατάρα οι νόμοι του Μέντελ

Ήταν «τεχνητός» ο τυφώνας Μίλτον; Τι φοβούνται πραγματικά όσοι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας

Fake news και θεωρίες συνωμοσίας: Γιατί κάποιοι επιμένουν να τα πιστεύουν