Περιεχόμενα Άρθρου
Η Gabryele Moreira μπροστά από τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα της Βραζιλίας. Ήταν η μόνη μαύρη φοιτήτρια στο μεταπτυχιακό της πρόγραμμα πυρηνικής τεχνολογίας το 2018.Πίστωση: IPEN/USP
Η Gabryele Moreira άρχισε να ενδιαφέρεται για τη φυσική κατά τη διάρκεια ενός προπανεπιστημιακού μαθήματος που παρακολούθησε στα περίχωρα του Σαλβαδόρ στη βορειοανατολική Βραζιλία το 2011. Δύο χρόνια αργότερα, έγινε δεκτή στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο Sergipe στο São Cristóvão μέσω ενός συστήματος ποσοστώσεων εθνοτικών-φυλετικών μειονοτήτων και ξεκίνησε τις προπτυχιακές της σπουδές στην ιατρική φυσική. Της υποστηρίχθηκε από υποτροφίες στέγασης και σίτισης, οι οποίες ήταν «απαραίτητες και οι δύο για να παραμείνω στο πανεπιστήμιο και να συμβαδίσω με τις σπουδές μου», λέει.
Αλλά η πορεία της προς τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση ήταν πιο δύσκολη, επειδή δεν υπήρχε παρόμοια πολιτική θετικής δράσης όταν έκανε αίτηση για μεταπτυχιακό στην πυρηνική τεχνολογία στο Ινστιτούτο Ενέργειας και Πυρηνικής Έρευνας στο Σάο Πάολο, το 2018. «Θυμάμαι ότι στράφηκα στο Βίντεο YouTube για να προσπαθήσετε να μάθετε αγγλικά προκειμένου να προετοιμαστείτε για το τεστ ξένης γλώσσας στη διαδικασία επιλογής μεταπτυχιακού», λέει. «Δεν είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω μαθήματα κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών μου».
Έγινε αποδεκτή και έγινε εκείνη την εποχή η μόνη μαύρη στο πρόγραμμα. «Μπορούσα να δω τον εαυτό μου στους άλλους όταν ήμουν στο Sergipe, αλλά στο Σάο Πάολο, συνειδητοποίησα ότι άνθρωποι σαν εμένα ήταν μειοψηφία στα μεταπτυχιακά προγράμματα, ειδικά σε τομείς όπως η πυρηνική ενέργεια», λέει ο Moreira.
Αργή προσαρμογή
Ιστορίες όπως αυτή του Moreira — και μελέτες που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια — υποδεικνύουν ότι οι πολιτικές θετικής δράσης δεν έχουν γίνει ακόμη κυρίαρχη στην εκπαίδευση μεταπτυχιακών επιστημών στη Βραζιλία. «Υπάρχει ακόμα πολύ έδαφος να κερδίσει», λέει η Anna Venturini, ερευνήτρια πολιτικών επιστημών στο Βραζιλιανό Κέντρο Ανάλυσης και Σχεδιασμού στο Σάο Πάολο, η οποία μελετά πολιτικές θετικής δράσης σε μεταπτυχιακά προγράμματα από το 2014.
Η κατακόρυφη πτώση των εγγραφών πτυχιούχων στη Βραζιλία υποδηλώνει μείωση του ενδιαφέροντος για ακαδημαϊκές επιστημονικές σταδιοδρομίες
Περισσότεροι από τους μισούς από τους 203 εκατομμύρια κατοίκους της Βραζιλίας ταυτίζονται ως Μαύροι, μεικτές ή ιθαγενείς. Ωστόσο, τα λευκά άτομα αντιπροσωπεύουν επί του παρόντος το 90% των Βραζιλιάνων επιστημόνων – ποσοστό 12 φορές υψηλότερο από αυτό των μαύρων, μικτής κληρονομιάς και αυτόχθονων ατόμων μαζί, σύμφωνα με μια μελέτη από ερευνητές στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο. «Αυτές οι ομάδες είναι μειονότητες σε όλους σχεδόν τους τομείς των σκληρών επιστημών», λέει η συν-συγγραφέας Marcia Rangel Candido.
Για να προσπαθήσουν να διορθώσουν αυτές τις ανισότητες και να προωθήσουν την ισότητα σε ιστορικά περιθωριοποιημένες μειονοτικές ομάδες, τα μεταπτυχιακά προγράμματα άρχισαν για πρώτη φορά να εφαρμόζουν πολιτικές θετικής δράσης τη δεκαετία του 2000, ορισμένα με δική τους πρωτοβουλία και άλλα ως απαίτηση σύμφωνα με τους νόμους του κράτους και τα ψηφίσματα των πανεπιστημίων. Το κίνημα κέρδισε έλξη το 2016, όταν η κυβέρνηση άρχισε να απαιτεί από τα ομοσπονδιακά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να υποβάλουν προτεινόμενα μέτρα για τη συμπερίληψη των Μαύρων, των μικτών, των ιθαγενών και των ατόμων με αναπηρία στα μεταπτυχιακά τους προγράμματα.
Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό των μεταπτυχιακών προγραμμάτων στη Βραζιλία με θετική δράση αυξήθηκε από 26% το 2018 σε 54% το 2021, σύμφωνα με Ανάλυση 2022 από την Venturini και τη συνάδελφό της. Ωστόσο, τέτοιες πρωτοβουλίες έχουν κατανεμηθεί άνισα σε ακαδημαϊκούς τομείς.
Ειδικά για το πεδίο
Η εθελοντική επέκταση της θετικής δράσης τα τελευταία χρόνια οφείλεται κυρίως στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, στις οποίες το 36–44% των μεταπτυχιακών προγραμμάτων έχουν υιοθετήσει αυτές τις πολιτικές με δική τους πρωτοβουλία. «Οι ερευνητές στις ανθρωπιστικές επιστήμες ιστορικά τείνουν να είναι πιο πιθανό να σκέφτονται στρατηγικές για τον μετριασμό των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, επειδή έχουν μακρά παράδοση έρευνας σε αυτό το θέμα», λέει η Jaqueline Gomes de Jesus, μια μαύρη τρανς ψυχολόγος στο Federal. Ινστιτούτο του Ρίο ντε Τζανέιρο, και ο πρώτος διευθυντής του συστήματος θετικής δράσης για μαύρους προπτυχιακούς φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Μπραζίλια.
Τα πανεπιστήμια καταργούν τις δηλώσεις διαφορετικότητας μετά την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για θετική δράση
Αντίθετα, τα μεταπτυχιακά προγράμματα στην επιστήμη, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά (STEM) είναι οι λιγότερο πιθανό να δημιουργήσουν πρωτοβουλίες θετικής δράσης, σύμφωνα με την έρευνα της Venturini και της συναδέλφου της. Μόνο το 9,5% των μεταπτυχιακών προγραμμάτων μηχανικής της Βραζιλίας και το 5,6% των μεταπτυχιακών προγραμμάτων γεωργικών επιστημών της Βραζιλίας έχουν υιοθετήσει οικειοθελώς θετική δράση τις τελευταίες δεκαετίες.
Ο Βεντουρίνι λέει ότι «μια κουλτούρα συντηρητικής αξιοκρατίας» θα μπορούσε να συμβάλει στην αντίσταση στην εφαρμογή θετικής δράσης στα προγράμματα STEM. «Οι διαδικασίες εισαγωγής για αυτά τα προγράμματα αποδίδουν λιγότερη αξία στο υπόβαθρο των υποψηφίων και υποθέτουν ότι τα καλύτερα προσόντα είναι απλώς αυτά με τις υψηλότερες βαθμολογίες εξετάσεων», λέει. «Η πεποίθηση ότι οι πολιτικές θετικής δράσης είναι επιβλαβείς για «τους πιο ικανούς υποψηφίους» είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στα προγράμματα σκληρής επιστήμης».
Η ιατρός Lorena Pinheiro Figueiredo ένιωσε εξαπατημένη αφού η θέση της σχολής εγκρίθηκε αρχικά μέσω μιας θετικής πρωτοβουλίας, αλλά αργότερα μπλοκαρίστηκε από τα δικαστήρια.Credit: Lorena Vinturini
Άλλοι ερευνητές ανησυχούν ότι οι φοιτητές που γίνονται δεκτοί μέσω πολιτικών θετικής δράσης μπορεί να είναι λιγότερο προετοιμασμένοι και επομένως να μην ολοκληρώσουν τις διατριβές τους εγκαίρως ή να μην δημοσιεύουν σε περιοδικά υψηλής απήχησης, κάτι που θα μπορούσε τελικά να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι φορείς χρηματοδότησης αντιλαμβάνονται την ποιότητα και την κατάσταση ενός προγράμματος.
